ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES E RENDEMENTO ACADÉMICO

     Aproveitando o comezo dun novo curso sería bo que todos (pais, nais, educadores, etc.) reflexionásemos sobre a cuestión das actividades extraescolares e a súa influenza no rendemento académico. Pero, para abordar este tema, primeiro debemos ter claros dous puntos:

• Que son as actividades extraescolares?
• Que entendemos por rendemento académico?

Pois ben, as actividades extraescolares poden definirse como aquelas que se realizan fóra do horario escolar e que apoian, complementan e potencian tanto o rendemento escolar do/a alumnado/a coma o seu propio desenvolvemento persoal (RD 1694/1995; Decreto 444/1996; Moriana et al., 2006).

Estas actividades realízanse fóra do currículo escolar, serven de axuda para que as familias concilien o seu horario laboral co seu horario familiar e dependen de maneira case exclusiva das ANPAS xa que, normalmente, son as ANPAS as que realizan a oferta de actividades extraescolares do centro educativo.

En canto ao rendemento académico, este é un termo que engloba diferentes aspectos que inflúen no éxito ou fracaso escolar dun/dunha estudante, a pesares de que comunmente se acabe reducindo ás puntuacións que os/as escolares obteñen en cada unha das materias. Non obstante, o rendemento académico é un aspecto moi difícil de medir, xa que nel inflúen outros moitos factores como poden ser: a intelixencia, a motivación, aspectos socioeconómicos, a familia, o entorno, o autoconcepto, a autoestima, as reformas políticas e educativas, etc. (Muñoz & Teódulo, 1971; Edel, 2003; Carmona, Sánchez & Bakieva, 2011; Cladellas, Clariana, Badia & Gotzens, 2013).

Por tanto, poderiamos dicir que no rendemento académico inflúen tanto aspectos cognitivos como emocionais e que, para que o desenvolvemento e o rendemento dun neno ou dunha nena sexan óptimos, hase de producir un equilibrio entre a parte cognitiva e a emocional.

Unha vez aclarados ambos termos parece evidente deducir que, se o rendemento académico é un termo que se ve influenciado por un gran número de factores, as actividades extraescolares poden resultar beneficiosas, xa que estas ensinan e desenvolven moitas habilidades que os rapaces e rapazas precisan para se converter en adultos. Por exemplo: xestión do tempo; adaptación a novas situacións e contextos; persistencia; autodisciplina, autoconcepto, autosatisfacción e autoestima; responsabilidade; habilidades sociais e comunicativas; autonomía; creatividade, etc.

Sen embargo, non só se trata de que nos resulte evidente a influenza das actividades extraescolares no rendemento académico, senón que existen estudos que así o demostran. Non podemos dicir, non obstante, que as investigacións nesta materia sexan moi abundantes pero, xeralmente, os autores están chegando a unha mesma conclusión: os/as alumnos/as que realizan actividades extraescolares mixtas (deportivas e académicas ou deportivas e artísticas, sobre todo) obteñen mellores resultados educativos que os/as que só realizan actividades académicas, pero aínda así, os/as que só realizan actividades deportivas superan en resultados ós/ás que só fan actividades académicas. Sorprendente, non si?

Pero aínda hai máis, as investigacións existentes amosan un menor abandono escolar e un maior logro académico e compromiso coa escola por parte daqueles/as alumnos/as que participan en actividades extraescolares. Así mesmo, os estudos reflicten que na Educación Secundaria Obrigatoria descenden os niveis na práctica de actividades físico-deportivas, ó mesmo tempo que aumenta o consumo de substancias tales como drogas e alcohol, o cal viría a sustentar a idea dos beneficios que se obteñen a través da participación en actividades extraescolares deportivas. Ademais, o autoconcepto e a autoestima, factores que tamén se relacionan co rendemento académico dos/as estudantes, parecen verse influenciados positivamente naqueles/as alumnos/as que realizan actividades extraescolares, cos consecuentes beneficios en dito rendemento (Cladellas et al., 2013; Rasberry et al., 2011; González & Portolés, 2013; Wilson, 2009; Carmona et al., 2011; Porres, 2013).

Entón, que conclusión podemos sacar de todo isto? En primeiro lugar, que non hai actividades extraescolares boas ou malas senón que todas son beneficiosas se se axustan ó perfil do neno ou da nena. En segundo lugar, que a pesares de que non hai suficientes investigacións que estuden a influenza das actividades extraescolares na formación dos/as alumnos/as, o que si está claro é que non existen relacións negativas entre a realización de actividades extraescolares e o rendemento académico. Por estes motivos, planificar as actividades tendo en conta as necesidades dos/as cativos/as e en conxunto cos educadores favorecerá que ditas actividades complementen as carencias individuais de cada neno ou nena.

E agora...pensarás máis e mellor a que actividades extraescolares vas enviar ao teu/túa fillo/a?

Lucía Pumares Lavandeira 

AS COMUNIDADES DE APRENDIZAXE

Na actualidade nin a escola, nin a familia, tampouco o municipio nin o barrio poden educar en solitario, é dicir, de forma independiente, xa que a información, os valores, as pautas de actuación, etc. están en moitos sitios diferentes e incluso son contradictorios.

A educación é fundamental para resolver todo tipo de problemas pero non só coa escola como único axente de cambio, senon unindo esforzos para traballar nunha mesma dirección.

Un proxecto que ten en conta todos os aspectos mencionados é o das Comunidades de Aprendizaxe.

Podemos decir que as Comunidades de Aprendizaxe (CA) son un proxecto de transformación social e cultural dun centro educativo e do seu entorno, para conseguir unha sociedade da información tendo en conta a todas as persoas, basandose no aprendizaje dialóxico. Asimesmo, un pilar clave das CA é o da educación participativa da comunidade que se concreta en todos os seus espazos, incluida a aula.

Tamén poderiamos definir a unha Comunidade de Aprendizaxe como aquela agrupación de persoas que se organiza para construír e involucrarse nun proxecto educativo e cultural propio, e que aprende a través do traballo cooperativo e solidario, é dicir, a través dun modelo de formación máis aberto, participativo e flexible que os modelos máis tradicionais. Outra definición de CA sería aquel grupo de persoas que aprende conxuntamente, utilizando ferramentas comúns nun mesmo ámbito.

A súa expansión explícase como resultado dun conxunto de factores, como, por exemplo (Torres, 2001, p.1-2):

•     A tendencia á “glocalización” (globalización e o seu impulso inverso, a localización) e, neste contexto, o rexurdimento do local do chamado “desenvolvemento comunitario”.
• O achicamento do estado, resulta de procesos de descentralización, a maior complexidade da sociedade civil, a activación das alianzas entre diferentes sectores e actores e o aumento da participación cidadá en diferentes ámbitos.
• O nacemento e expansión das tecnoloxías da información e da comunicación.
• A maior importancia da educación e o aprendizaxe nunha sociedade do coñecemento e do aprendizaxe permanente.
• O recoñecemento da diversidade como valor e necesidade para responder a realidades concretas.
• O desencanto co sistema escolar e cos reiterados intentos de reforma educativa.

En canto ós participantes involucrados nunha CA serían: alumnado, familias, docentes, voluntarios, profesionais e outros axentes.

Por outro lado, as condición que deben darse para que existan as CA según García (2005, 4) serían:

• Situar as persoas no centro da aprendizaxe.
• Permitir un acceso a todos en igualdade de condicións.
• Realizar traballo colaborador en grupo.
• Facilitar a participación aberta e as estruturas horizontais de funcionamento.
• Avanzar nas innovacións técnicas necesarias e facilitar ferramentas que favorezan ámbitos modernos e flexibles.
• Promover cambios institucionais que faciliten o seu desenvolvemento.
• Buscar modelos efectivos para o seu funcionamento.

Se estas condicións se dan, os beneficios poden ser moitos, xa que:

• Ao utilizar o diálogo como eixe central do proceso, lógrase unha maior interacción e participación.
• A responsabilidade compartida favorece que todos os membros da comunidade participen no proceso de aprendizaxe.

O funcionamiento dentro dunha CA é sinxelo. Plantexan a educación e a convivencia como parte da transformación social e cultural dun centro educativo e do seu entorno, basado no aprendizaxe dialóxico. Isto supón reestructurar todo, dende a aula ata a organización do centro e a súa relación coa comunidade, barrio ou pobo, basándose no diálogo e na diversidade de interacción, para conseguir que todas as persoas adquiran os coñecementos e as habilidades necesarias coa finalidade de disminuir as diferencias sociais, fomentando a participación crítica e potenciando unha relación igualitaria entre todas as persoas e culturas.

Sen embargo, para que unha CA alcance o éxito debería incorporar a todas as persoas da comunidade nun proxecto común. Por exemplo, traballar o ámbito educativo (escolas), o ámbito sanitario (centros de saúde) e o ámbito comunitario (o concello) de forma conxunta. Hai que buscar estratexias para que todas as familias e diferentes profesionais participen neste soño que vai a servir de motor cara a acción e a utopía que o orientan.

O traballo dentro dunha CA precisa dunha clara organización grupal. É indispensable abordar os temas prioritarios por todos os axentes. Hai que formar comisións mixtas de profesorado, familiares, voluntariados, profesionais, alumnado e outros axentes. Entre todos eles planifícanse as accións necesarias para levar adiante unha determinada prioridade. Posteriormente haberá un reparto de tareas, decidido entre todos, que en cada actividade diferente estarán implicadios uns axentes máis que outros.

É importante que todos os axentes que pertencen á CA se sintan incluidos en todo tipo de cuestións e fagan as súas aportacións.

Uns exemplos clave que destacarían por traballar en Comunidades de Aprendizaje é a Escola de Persoas Adultas de La Verneda-Sant Martí. Trátase dun centro que iniciou o seu funcionamento no ano 1978 con un proxecto de traballo coordinado entre escola e barrio. Na actualidade é un referente educativo a nivel internacional. En España ata o ano 1995 non se incluiu o proxecto de CA a nivel de educación obrigatoria, nunha escola de Ed. Primaria no País Vasco.

Xa para finalizar, cabe destacar que a creación dunha organización e dun ambiente de aprendizaxe alternativa á organización escolar tradicional, converter ó centro educativo nun lugar de aprendizaje para toda a comunidade, máis alá das tarefas escolares, así como planificar sempre unhas finalidades claras, expresadas e compartidas pola comunidade, á vez que fomentamos altas expectativas, é moi enriquecedor para toda a comunidade.

Polo tanto, a educación ten que facer fronte a unha sociedade cada vez máis diversa xa que vivimos na era da globalización. Por ese motivo a participación de todos os axentes na escola supón un enriquecemento do contexto de aprendizaxe e consecuentemente da comunidade de aprendizaxe. Este proxecto ten que servir para toda a comunidade posto que non se trata de adaptarnos e sobrevivir, senon de transformarnos. 

Lucía Lomba Portela